ورم پستان در گاو شیری

ورم پستان؛ بیماری پنهان اما پرهزینه
ورم پستان پرهزینه‌ترین بیماری در صنعت دام شیری به شمار می‌رود؛ حتی زمانی که بیماری به‌صورت تحت‌بالینی وجود دارد و هیچ علامت ظاهری در دام دیده نمی‌شود. در این حالت، باکتری‌ها در بافت پستان حضور دارند و به‌تدریج بافت ترشح‌کننده شیر را تخریب می‌کنند که نتیجه آن کاهش تولید شیر و افت کیفیت آن است.
ورم پستان تحت‌بالینی به‌سادگی قابل تشخیص نیست، اما افزایش شمار سلول‌های بدنی (SCC) یکی از شاخص‌های مهم هشداردهنده محسوب می‌شود. به‌طور مثال، وجود یک میلیون سلول بدنی در هر میلی‌لیتر شیر نشان می‌دهد که بیش از ۳۰ درصد کوارترهای گله درگیر عفونت پستان هستند.

دامدار سالانه چه میزان ضرر می‌کند؟
گله‌هایی با شمار سلولی بالا و کوارترهای مبتلا، به‌طور متوسط ۲۰ تا ۳۰ درصد تولید و درآمد خود را از دست می‌دهند.
برای مثال، در یک گله ۵۰۰ رأسی با میانگین تولید ۳۵ کیلوگرم شیر به ازای هر گاو در روز و قیمت هر کیلو شیر ۲۰۰۰ تومان، تنها ۲۰ درصد کاهش تولید معادل حدود دو و نیم میلیارد تومان زیان سالانه خواهد بود؛ زیانی که عامل اصلی آن فقط ورم پستان است.

مدیریت صحیح شیردوشی، نگهداری اصولی تجهیزات و رعایت بهداشت می‌تواند از این هدررفت سنگین سرمایه جلوگیری کند.

نقش دستگاه شیردوش در بروز یا پیشگیری از ورم پستان
دستگاه شیردوش معمولاً ۱۲٫۵ تا ۱۵ اینچ جیوه فشار خلا بر سرپستان وارد می‌کند. این اختلاف فشار، که حدود ۱۵ برابر فشار داخل پستان است، برای باز شدن اسفنکتر و خروج شیر کافی می‌باشد؛ حتی در انتهای دوشش.
اما همان‌طور که خلا شیر را خارج می‌کند، خون، مایعات سلولی و لنف را نیز به سمت پوست سرپستان می‌کشد. اگر این خلا به‌صورت مداوم و بدون قطع و وصل اعمال شود، به بافت سرپستان آسیب وارد شده و زمینه بروز ورم پستان فراهم می‌گردد.
به همین دلیل، پولساتورها طراحی شدند تا با ایجاد قطع و وصل منظم خلا، لاینرها حالت ماساژ ایجاد کرده و گردش خون و لنف را در سرپستان حفظ کنند. عملکرد نادرست پولساتور یا تنظیم نبودن آن، یکی از عوامل مهم بروز آسیب‌های سرپستان و ورم پستان است.

خسارت اقتصادی ورم پستان در سطح بین‌المللی
بر اساس داده‌های بین‌المللی، خسارت ناشی از ورم پستان به‌طور متوسط حدود ۲۰۰ دلار در سال به ازای هر رأس گاو برآورد می‌شود. این عدد شامل کاهش تولید، هزینه درمان، دورریز شیر، افت کیفیت و حذف دام است. بنابراین کنترل این بیماری، یکی از کلیدی‌ترین راه‌های افزایش سودآوری دامداری محسوب می‌شود.
در صورت درگیری پستان، سلول‌های تولیدکننده شیر تخریب شده و با سلول‌های غیرتولیدکننده جایگزین می‌شوند؛ آسیبی که تا پایان عمر دام باقی می‌ماند و تولید شیر هرگز به سطح قبلی بازنمی‌گردد.

مسیر ورود عوامل بیماری‌زا به پستان
پاتوژن‌ها عمدتاً از طریق سرپستان و کانال پستانی وارد بافت پستان می‌شوند. در شرایط طبیعی:
• اسفنکتر کانال پستان بسته است و مانع ورود عوامل خارجی می‌شود.
• لایه کراتینی داخل کانال، با خاصیت ضدباکتریایی خود، بسیاری از عوامل بیماری‌زا را از بین می‌برد.
هر عاملی که باعث باز ماندن طولانی اسفنکتر، آسیب به لایه کراتینی یا آلودگی محیط اطراف پستان شود، خطر ابتلا به ورم پستان را افزایش می‌دهد.

عوامل بیماری‌زای واگیردار
این عوامل عمدتاً در حین شیردوشی منتقل می‌شوند و نقش دست کارگر و دستگاه شیردوش در انتقال آن‌ها بسیار مهم است. استفاده از دستکش نیتریل بدون پودر در زمان دوشش، به‌ویژه هنگام وجود دام‌های مبتلا، به‌طور قابل‌توجهی انتقال بیماری را کاهش می‌دهد.

• استافیلوکوکوس آگالاکتیه
فقط در داخل پستان زندگی می‌کند، خارج از آن دوام کمی دارد و به پنی‌سیلین حساس است. در صورت درمان صحیح، به گله بازنمی‌گردد مگر با ورود دام آلوده جدید.

• استافیلوکوکوس اورئوس
هم در داخل پستان و هم روی پوست دام زندگی می‌کند. در مراحل اولیه به آنتی‌بیوتیک پاسخ می‌دهد، اما در موارد مزمن درمان‌پذیری کاهش یافته و حتی می‌تواند منجر به مرگ دام شود.

• استرپتوکوکوس دیس‌گالاکتیه
در محیط‌های مختلفی از جمله پستان، کود و بهاربند وجود دارد. با ضدعفونی صحیح قابل‌کنترل است و حساسیت متوسطی به آنتی‌بیوتیک دارد.

• مایکوپلاسما
موجودی خاص بدون دیواره سلولی است و به بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها پاسخ نمی‌دهد. بهترین راه کنترل آن، پیشگیری و عدم خرید دام آلوده از طریق آزمایش‌های تشخیصی است.

عوامل بیماری‌زای محیطی
این عوامل همواره در محیط زندگی دام حضور دارند:
• کلی‌فرم‌ها در کود، آب آلوده و بستر مرطوب زندگی می‌کنند و کنترل آن‌ها نیازمند بهداشت محیطی دقیق است.
• استافیلوکوکوس اوبریس در کود، شکمبه و حتی پستان یافت می‌شود و با دوشش دام تمیز و خشک و ضدعفونی مناسب قابل‌کنترل است.

بیشترین زمان خطر ابتلا به ورم پستان
بیشترین موارد ابتلای جدید:
• دو هفته اول بعد از خشک‌کردن دام
• دو هفته پایانی دوره خشکی و نزدیک به زایمان
حدود ۶۰ درصد ورم پستان‌های جدید در دوره خشکی ایجاد می‌شوند. بحرانی‌ترین بازه، ۲۱ روز اول بعد از خشک‌کردن و سپس زمان نزدیک به زایش است.

اشکال بروز ورم پستان
ورم پستان به سه شکل دیده می‌شود:
• تحت‌بالینی
• بالینی
• مزمن
ورم پستان حاد را می‌توان به کوه یخ تشبیه کرد؛ بخش قابل مشاهده کوچک است، اما حجم اصلی بیماری به‌صورت پنهان و تحت‌بالینی در گله وجود دارد و باعث کاهش جدی تولید می‌شود.

علائم ورم پستان بالینی

نوع فوق حاد
• شروع بسیار سریع
• التهاب شدید پستان
• شیر حاوی سرم خون
• علائم عمومی بیماری کاملاً مشهود

نوع حاد
• شروع سریع
• التهاب متوسط تا شدید
• کاهش تولید
• وجود لخته و خون در شیر
• علائم عمومی وجود دارد اما شدت آن کمتر از نوع فوق‌حاد است